تاریخ استانبول

استانبول تنها کلانشهر جهان است که در دو قاره واقع شده است. این موقعیت خاص جغرافیایی که به واسطه مرز طبیعی تنگه بسفر به وجود آمده، دریای سیاه و دریای مرمره را به هم متصل و آسیا و اروپا را از هم جدا می کند. این شهر که از اهمیت و ارزش تاریخی بالایی برخوردار است از دیرباز تا اکنون شاهد میهمانان ناخوانده بسیار، تمدن‌ها و فرهنگ ‌های گوناگون بوده و به نوعی میراثی به جا مانده از حکومت های مختلف به شمار می آید. امروز در فاینداتور قصد داریم تاریخ استانبول را به گردشگرانی که قصد خرید تور استانبول و سفر به استانبول را دارند، مورد بررسی قرار دهیم. تا انتها با ما همراه باشید.

درباره استانبول

استانبول با اهمیت ژئوپلیتیک خود -که در آن قاره‌های اروپا، آسیا و آفریقا به هم می‌رسند - از قرن چهارم تا قرن بیستم یکی از مهم ترین کلان شهرهای جهان بوده است. استانبول سال ها جولانگاه مناقشات و جنگ ‌های طولانی ‌مدت حاکمیتی بر سر قلمرو منطقه بوده و از سال 330 تا 1922 پایتخت 4 امپراتوری مختلف -که در تاریخ جزو قدرتمندترین دولت ها هستند- به شمار می آمد. این حکومت ها شامل امپراتوری روم (در سال های 330 تا 395)، امپراتوری بیزانس - با نام های دیگر امپراتوری روم شرقی یا بیزانتیوم- (در سال های 395 تا 1204 و 1261 تا 1453)، امپراتوری لاتین - با نام های دیگر امپراتوری رومَنیا یا امپراتوری لاتین کنستانتین- (در سال های 1204 تا 1261) و امپراتوری عثمانی (از سال 1453 تا 1922) بود. در سال 1923 بعد از جنگ استقلال ترکیه جمهوری مدرن ترکیه به رهبری آتاتورک تأسیس و آنکارا به عنوان پایتخت این کشور به رسمیت شناخته شد.

عکس استانبول

قدمت شهر استانبول

یافته های باستان شناسی در حفاری غار یاریمبورگاز Yarımburgaz که در ساحل دریاچه کوچوک چکمسی Küçükçekmece قرار دارد حکایت از قدمت شهر استانبول دارد که به عنوان اولین سکونتگاه مردم دوران نوسنگی و عصر مس به 6700 سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد. به گفته پلینی بزرگ؛ مورخ رومی این شهر که توسط قبایل تراکیا به همراه شهر همسایه‌ خود سامایسترا Semystra تأسیس شده لایگوسLygos نام داشت. امروز چند دیوار و زیربنای متعلق به این شهر در نزدیکی سراگلیو پوینت Seraglio Point یا سرای بورنو Sarayburnu (به معنی کاخ دماغه) - که شاخ طلایی و دریای مرمره را در استانبول ترکیه از هم جدا می‌کند و کاخ معروف توپکاپی و پارک گولهانه در آن قرار دارند- باقی مانده است. از آنجایی که حکومت بیزانس در شهر لایگوس واقع شد از آن به عنوان شهری که باعث پیدایش استانبول شده است یاد می کنند.

دوران حکومت بیزانس بر استانبول

بیزانس در محل سکونتگاه بندری باستانی لایگوس تأسیس شد و نام شهر به بیزانس Βυζάντιον که به لاتین بیزانتیوم نیز نامیده می شد، تغییر کرد. گفته شده که این نام در  افسانه های یونان باستان به پادشاه افسانه ای بیزانس به عنوان رهبر استعمارگران مگاری و بنیانگذار شهر اشاره می کند. مگاریان را می توان نخستین مالکان رسمی این شهر به حساب آورد. آن ها 40 یونانی بودند که در سال 685 قبل از میلاد در راه عزیمت به باتومی (در گرجستان) در هنگام عبور از تنگه بسفر به منطقه سارای بورنو رسیدند و در خلقیدون Chalcedon (قاضیکوی امروزی) سکونت کردند و دماغه مودا را - قبل از استعمار بیزانس در سمت اروپایی بسفور- به فرمان شاه بیزاس برای استعمار انتخاب کردند در دوره بیزانس، آکروپولیس در جایی قرار داشت که امورز کاخ توپکاپی قرار دارد. پسنیوس نیگر آگوستوسین Pescennius Niger Augustus؛ یکی از مدعیان تاج و تخت امپراتوری روم از لوسیوس سپتیمیوس سوروس Lucius Septimius Severus‎‏ شکست خورد و در پی آن خسارات بسیاری به بار آمد. امپراطور روم سپتیمیوس شهر را بازسازی کرد و به افتخار پسرش نام آن را به آگوستا آنتونینا Augusta Antonina تغییر نام داد.

دوران حکومت روم شرقی بر استانبول

در سال 324 مکان بیزانس توجه کنستانتین بزرگ یا یکم (با نام کامل فلاویوس والریوس اورلیوس کنستانتینوس آگوستوس Flavius Valerius Aurelius Constantinus Augustus) را به خود جلب کرد که دلیل آن پیشگویی پیروزی کنستانتین یکم بر رقیبش والریوس لیسینیانوس لیسینیوس Valerius Licinianus Licinius بود. آخرین نبرد بین دو تن از امپراتوران روم در ۱۸ سپتامبر ۳۲۴ در تنگه بسفر در کریسوپولیس (اسکودار Üsküdar امروزی) در نزدیکی خلقیدون (کادیکوی امروزی) رخ داد و در نهایت به جنگ داخلی بین امپراتورهای روم پایان داد. در دوران تترارشی -" اصطلاحی برای توصیف سیستم حکومت امپراتوری روم باستان "- نیکومدیا (ازمیت کنونی) قدیمی ترین شهر پایتخت روم بود. بیزانتیوم که نام خود را به نوا روما Nova Roma و سپس به کنستانتینوپلیس- Constantinopolis به معنی شهر کنستانتین- تغییر داد در سال 330 به طور رسمی پایتخت جدید امپراتوری روم اعلام شد. امپراتور در پایان سلطنت خود در سال 337 سه پسر خود را به عنوان وارثان مشترک اعلام کرد اما رقابت در میان آنان مانع از حکومت مسالمت آمیز شد و باعث شد تا امپراتوری را در خط شمال-جنوب در امتداد شبه جزیره بالکان تقسیم کنند. زمانی که تئودوسیوس اول - او آخرین امپراتوری بود که علاوه بر متحد کردن روم شرقی و روم غربی بر هر دو قسمت فرمانروایی کرد- (دوران حکومت از 379 تا 395) درگذشت، در سال 395 این قلمرو تقسیم شد. پسرش فلاویوس هونوریوس Flavius Honorius امپراتور روم غربی (یکی از ضعیف ترین امپراتوران روم) –سلطنت از از ۳۹۳ تا ۴۲- و پسر دیگرش فلاویوس آرکادیوس Flavius Arcadius امپراتور روم شرقی شد. شهر قسطنطنیه به عنوان پایتخت امپراتوری روم شرقی انتخاب شد و به عنوان بزرگترین شهر اروپا شناخته شد. قدرت امپراتوری و موقعیت کلیدی این شهر که محل اتصال قاره های اروپا و آسیا و آفریقا بود نقش مهمی از نظر استراتژیک، بازرگانی، فرهنگی داشت. همچنین باید به این نکته اشاره کرد زمانی که کنستانتین به دین مسیحیت روی آورد امپراتوری روم نیز در سال 312 به سمت مسیحی شدن سوق داده شد و در سال 381 در زمان سلطنت تئودوسیوس اول دین رسمی امپراتوری روم شد و پس از آن بود که قسطنطنیه به یک مرکز مذهبی پر رونق تبدیل شد. نیمه شرقی به مرکز مسیحیت ارتدوکس یونانی تبدیل شد و کلیساهایی چون ایاصوفیه در آن ساخته شد. با وجود اینکه نیمه شرقی روم در حال شکوفا شدن بود اما در طول قرن پنجم، نیمه غربی امپراتوری روم بیشتر قدرت خود را از دست داد و آخرین امپراتورش در سال 476 پس از میلاد توسط آلمانی ها برکنار شد.
ژوستینین یکم Justinien یا یوستی‌نیانوس مشهورترین امپراتور بیزانس بود. وی فردی جاه طلب بود که توانست در دوران حکومت خود امپراتوری بیزانس را گسترش دهد. کلیسای معروف ایاصوفیه و سیستم قانون سازماندهی کدکس Codex از دیگر دستاوردهای اوست.
در سال 600 جنگ قدرت شروع شد. اتحاد با اروپا در زمان اختلاف کلیساهای روم و بیزانس شروع به جدا شدن از امپراتوری بیزانس –اختلاف بر سر استفاده از نمادها در کلیسا بود- بین قرون هفتم تا هشتم کرد. از قرن نهم تا سیزدهم، قسطنطنیه روابط خود را روس کیف توسعه داد و به دلیل ازدواج شاهزادگان کیف با دختران امپراتورهای بیزانس اروپای شرقی پس از مسیحی شدن توسط ولادیمیر کبیر کیف، ارتدوکس شد. این روابط همیشه حسنه نبود بلکه قسطنطنیه در طول این 400 سال چند بار توسط شاهزادگان کیف غارت شد و حتی مجبور به امضای معاهداتی به نفع کیف شدو در سال 1204 قدرت قسطنطنیه کاهش یافت و ارتش های اروپای غربی قسطنطنیه را تصرف کردند.

سلطنت امپراتوری عثمانی بر استانبول

در این دوره، استانبول پایتخت یک امپراتوری بزرگ جهانی بود که بیش از 400 سال بر آن حکومت کردند. در سال 1453، سلطان محمد دوم "فاتح" پس از یک محاصره 53 روزه که طی آن توپ او سوراخ بزرگی را در دیوارهای تئودوسیوس دوم ایجاد کرده بود، وارد قسطنطنیه شد و از زمان فتح عثمانیان تا فروپاشی امپراتوری در سال 1922 پایتخت امپراتوری عثمانی باقی ماند. پس از محاصره شهر بلافاصله تعمیر دیوارها، ساختن ارگ و ساختن کاخ جدید آغاز شد. سلطان محمد خواستار اسکان مسلمانان، مسیحیان و یهودیان در سرتاسر امپراتوری خود شد و دستور داد تا هر یونانی که قسطنطنیه را به عنوان برده یا پناهنده ترک کرده است اجازه بازگشت دارد. این اقدامات باعث شد این شهر که اکنون متعلق به امپراتوری عثمانی بود بار دیگر به عنوان پایتخت رونق بگیرد. سلطان محمد تا سال 1459 برای ایجاد رفاه در قسطنطنیه کوشید. بازار بزرگ را در سال 1455، کاخ توپکاپی را در سال1459، مسجد فاتح در سال 1463 و حمام های عمومی ساخته و وقف شدند و شهر دوباره آباد شد. از سال 1520 تا 1566 در دوران سلطنت سلیمان یکم -که به افتخار جدش او را بنیانگذار امپراتوری عثمانی نامیدند- دستاوردهای بزرگ هنری و معماری در شهر به یاری میمار سینان؛ معمار معروف مانند مساجد و ساختمان های بزرگ دیگر در شهر طراحی و ساخته شد. هنرسرامیک و خوشنویسی عثمانی نیز شکوفا شد و فرقه ‌های صوفیانه در بیشتر از 100 تکیه که بعدها تبدیل به مسجد و موزه شد، فعالیت می کردند. با وجود اینکه دولت عثمانی بخش‌های زیادی از خاورمیانه و جنوب شرقی اروپا را در دست داشت اما شکست عثمانی در جنگ جهانی اول -که متحد امپراتوری آلمان بود- باعث شد تا سرزمین ‌های این امپراتوری توسط متفقین اشغال شود. نیروهای پیروز طبق توافق نامه سایکس -پیکو Sykes–Picot Agreement یا موافقت‌نامه آسیای صغیر (در 9 می 1916 در خلال جنگ جهانی اول) قلمروی عثمانی را در خاورمیانه شامل سوریه، عراق، لبنان و فلسطین میان بریتانیای کبیر و فرانسه با رضایت روسیه تقسیم کردند. پس از جنگ جهانی اول طبق توافق آتش بس مودروس –که برای پایان دادن به خصومت امپراتوری عثمانی و متحدان جنگ جهانی اول وضع شد- قسطنطنیه در 13 نوامبر 1918 توسط نیروهای متفقین اشغال شد که این امر در 4 اکتبر 1923 به پایان رسید. شورش ترک‌زبانان آناتولی در برابر اشغال به انقراض امپراتوری عثمانی و تشکیل جمهوری ترکیه منجر شد.
باید به این نکته اشاره کرد که تا قرن هجدهم استانداردهای زندگی در این شهر با بیشتر کشورهای اروپایی برابر بود. از سال ۱۸۷۰ به بعد با احداث پل‌ها، یک سیستم آبی مناسب، احداث تراموای شهری، تلفن‌ و استفاده از نورهای الکتریکی قسطنطنیه به شهری مدرن تبدیل شد.

جمهوری ترکیه

جنگ استقلال ترکیه توسط جنبش ملی ترکیه پس از اشغال و تقسیم بخش هایی از امپراتوری عثمانی به دنبال شکست آن در جنگ جهانی اول در گرفت. این جنگ شامل مجموعه ای از لشکرکشی ها علیه کشورهای گوناگون مانند بریتانیا و ایتالیا در قسطنطنیه (استانبول کنونی)، ارمنستان در شرق، یونان در غرب، فرانسه در جنوب، سلطنت طلبان و جدایی طلبان در شهرهای مختلف بود. همچنین این جنبش برای از بین بردن جمعیت بومی مسیحی دست به قتل عام و تبعید -نسل کشی ارامنه علیه ارمنیان، آشوریان و یونانیان و عملیات پاکسازی قومی در طول جنگ جهانی اول– زد. بعد از جنگ استقلال ترکیه به رهبری مصطفی کمال آتاتورک، جمهوری مدرن ترکیه تأسیس شد و آنکارا -که مقر نهضت ملی ترکیه در دوران جنگ استقلال ترکیه بود- در 29 اکتبر سال 1923 به عنوان پایتخت جدید ترکیه تعیین شد. در نهایت دوران مرکزیت استانبول نیز به پایان رسید. با این وجود این کلان شهر که 2 قاره را به هم متصل می کند و پلی میان غرب و شرق است همچنان اهمیت زیادی دارد و اکنون به عنوان پایتخت فرهنگی و گردشگری ترکیه شناخته می شود. یکی از نکات جالب توجه درباره این شهر این است که در طول تاریخ میزبان مردمی از مذهب‌ها، زبان‌ها و نژادهای مختلف بوده که قرن‌ها در کنار هم زندگی می‌کرده و می کنند.

عکس آتاتورک

سخن فاینداتور

خالی از لطف نیست که بدانید نام قسطنطنیه تا سال 1928 که کشور ترکیه الفبای لاتین را پذیرفت همچنان استفاده می‌شد. در سال 1929 ملی گرایان ترک از واژه استانبول – که نسخه کوتاه شده یک نویسه ترکی از عبارت یونانی قرون وسطایی εἰς τὴν Πόλιν است و معنای به داخل شهر is tin ˈpolin می دهد- حمایت کردند و وزارت امور خارجه ایالات متحده در می 1930 شروع به استفاده از واژه استانبول به جای قسطنطنیه کرد.
آیا درباره تاریخ و سرنوشت پرفراز و نشیب استانبول از دیرباز تا اکنون اطلاعی داشتید؟
اگر تا به حال تجربه خرید تور ترکیه را داشتید آیا در رابطه با تاریخ این دیار برای شما توضیحی داده اند؟