تاریخچه سفره هفت سین و خانه تکانی در نوروز

تاریخچه نوروز

شاید برای شما سوال شده باشد که جشن نوروز از چه زمانی شروع شد و چطور وارد فرهنگ ایران شد. طبق اسناد تاریخی از حدود 3 هزار سال قبل از میلاد، دو جشن مهم در آسیای میانه و فلات ایران رواج داشت. یکی جشن آفرینش همزمان با اول فصل پاییز است و دیگری جشن رستاخیز که در اول فصل بهار برگزار می‌شود. بعدها این جشن به نوروز یا روز نو تغییر نام پیدا کرد. در اساطیر ایران این طور آمده است که مردم ایران زمین چند روز آخر سال را در سوگ سیاوش می‌نشینند و با آغاز بهار جشن و شادمانی می‌کنند. چون معتقدند که در اول بهار سیاوش (خدای رویش گیاهان) مجدد زنده می‌شود. همچنین در نوشته های اوستا و شاهنامه این‌طور می‌خوانیم که جشن نوروز به جمشید نسبت داده شده است. جمشید از پادشاهان پیشدادی و اساطیری ایران است که به اوج و شکوفایی ایران زمین کمک فراوانی کرد. او سرانجام به دست ضحاک کشته می شود. از آن زمان به بعد بخصوص در دوران هخامنشیان جشن نوروز به عنوان یکی از مهمترین جشن های ایرانی معرفی شد و بسیاری از ملت های تابعه هخامنشی هر سال در فصل بهار با هدایای نفیس به دیدار شاه می آمدند.

رسم خانه تکانی و هفت روز آخر سال در ایران

بر اساس اعتقاد قدیمی ایرانی‌ها هفت روز آخر سال بسیار مهم است. هفتمین روز قبل از پایان سال که بعدها چهار شنبه سوری نام گرفت روزی است که فروهرها یا فرشتگان خدا به همراه ارواحِ نیاکان به زمین می آیند تا خیر و برکت را بخش کنند. به همین علت از سال‌ها قبل ایرانیان رسم خانه تکانی داشتند و با تمیز کردن منازل هرگونه پلیدی و ناپاکی را دور می‌کردند تا آماده استقبال از نیکی‌ها شوند. هر روز یکی از فرشتگان یا امشاسپندان به زمین می آیند تا وظیفه خود را کامل کنند. اما مفهوم امشاسپندان چیست؟

نوروز و امشاسپندان

امشاسپندان در واقع نمودهای خدا در دین زرتشت هستند. آنها به یک روح واحد و مقدس به نام سپنته مینو و 6 فرشته که نماد او بر زمین هستند (و نقش خود را در عالم زمین و عالم مینو ایفا می کنند) اعتقاد داشتند. در ادامه با هم چند موضوع را برایتان روشنتر می‌کنیم:
1. سپنته مینو یا روح آفرینندگی اهورامزدا است. اهورامزدا یعنی سرَور خردمند.
2. بهمن: وهومنه یا اندیشه‌ی نیک که نماینده اندیشه نیک موجودات است و هر رفتار نیک را ثبت می کند. همچنین او نمادی از جانوران در زمین، آسمان و دریا است. دشمن او اَکومن بود که نماد قهر و اندیشه بد است.
3. اردیبهشت: اَشه وهیشته یا راستی نماینده‌ی قانون ایزدی و تنظیم اخلاق است. اردیبهشت نگهبان آتش بود. دشمن اصلی او ایندره یعنی روح ارتداد است که مانع نیکی کردن می‌شود.
4. شهریور: خشتره ویریه یا شهریاری، نماد توانایی، شکوه و قدرت خداوند است. او وظیفه به کمال رسیدن دنیا را دارد و نگهبان فلزات زمین است. دشمن او ساوول یا سَروَه است که ستمگر مطلق محسوب می‌شود.
5. اسفند: ارمیتی یا اخلاص نگهبان زمین است و نمادی از محبت و بردباری اهورامزدا است. دشمن او ناهیه یا نانگهیثیه است که مانع قناعت و رضایت در انسان ها می‌شود.
6. خرداد: هوروتات یا کمال خدا، نماینده آب در زمین است و مسئولیت نگهداری از آب و بارش باران را برعهده دارد. این فرشته به زمین زندگی می‌بخشد. تَیریز یا تئیری نیز دشمن رشد گیاهان و دام های خوب است.
7. مرداد: امرتات یا جاودانگی، نماد توانایی و توانمندی است. او مسئولیت پاسداری از گیاهان و جانواران را بر عهده دارد. دشمن او زیریر یا زئیری است که زهر می سازد.

معنای نمادهای سفره هفت سین ایرانی در نوروز

هر کدام از نمادهای سفره هفت سین فلسفه خاصی دارند و با علت در کنار هم قرار گرفته اند تا هفت سین ایرانی را ایجاد کنند. هر کدام از مواردی که در سفره‌ی هفت سین استفاده می‌کنیم به یکی از نمادهای خداوند یا همان اعتقادات توحیدی ایرانیان برمی‌گردد:
• سفره یا خوان: نماد زمین است.
• قرآن یا کتاب مقدس: نمادی از خداوند.
• ماهی در آب، پرنده در آسمان و چهارپایان در زمین نمادی از بهمن هستند.
• شمع یا آتش دان که نماد اردیبهشت است.
• خاک یا کوزه گلی که نماد اسفند است.
• آب که نماینده خرداد در سفره هفت سین است. (معمولا آب را در ظرف سفالی می ریزند).
• گیاه، شبزه یا گُل که نماینده مرداد در سفره هفت سین است.
بعدها موارد دیگری به سفره هفت سین اضافه شد که سیر، سرکه، سنجد، سماق و سمنو است. اگرچه هر کدام از این موارد دارای معنای خاصی هستند اما طبق اسناد تاریخی ایران بعدها به سفره هفت سین اضافه شدند.
• سنجد نماد تعقل و سنجیده عمل کردن
• سیب نماد سلامتی و زیبایی
• سبزه نماد تولد دوباره و زایش طبیعت
• سمنو نماد برکت و قدرت
• سرکه نماد پذیرش ناملایمات و تسلیم در برابر خواست خداوند (نمود آن در اشعار مولانا یافت می شود)
• سیر نماد قناعت و داروی شفابخش مریضی ها
• سکه نماد دارایی و ثروت
• آینه نماد روشنایی و خلوص
 سخن فاینداتور
مراسم خانه تکانی و خرید وسایل سفره هفت سین یکی از جالب ترین رسم های ایرانی ها برای استقبال از سال نوی شمسی است. همه‌ی ما از مدت ها قبل سعی می‌کنیم برای چیدن سفره هفت سین در نوروز، نهایت ذوق و سلیقه‌مان را به‌ خرج دهیم تا زیباترین و بهترین ها را به خانه هایمان بیاوریم.
شما امسال چه طرحی برای چیدمان سفره هفت‌سین خود در نظر دارید؟ 
آیا برای تعطیلات نوروز امسال برنامه ریزی کرده اید؟
مشتاقانه منتظر دیدگاه‌های شما هستیم.