تپه سیلک

تپه سیلک کاشان

تپه سیلک کجاست ؟

تپه باستانی سیلک در منطقه فین کاشان و جنوب غربی آن قرار دارد. اگر از شهر کاشان به سمت جاده کاشان- فین حرکت کنید به تپه سیلک خواهید رسید. این تپه دو قسمت دارد که تپه شمالی و جنوبی آن به طور تقریبی 600 متر از هم فاصله دارند. تپه شمالی کوچکتر اما قدیمی‌تر از تپه جنوبی می‌باشد. طبق یافته‌ های موجود در تپه سیلک مشخص شد که اقوام آریایی نخستین بار در 5400 قبل از میلاد وارد منطقه سیلک شدند. به تدریج مردم بومی سیلک تحت تاثیر شیوه زندگی آریایی ها قرار گرفته‌ و سبک زندگی آنها تغییرات فراوانی کرد. از آن دوره بود که تپه شمالی سیلک متروکه شد و تپه جنوبی با تمدن جدیدِ ایرانی- آریایی شکل گرفت.

کاشفان تپه سیلک

تپه سیلک مانند بسیاری از محوطه های باستانی ایران توسط بومیان کشف شد. مردم فین کاشان در پی زراعت به اشیای قدیمی برخورد کردند که پس از گزارش به دولت وقتِ ایران، مشخص شد که در نزدیکی فین یکی از بزرگ‌ترین تمدن‌های فلات مرکزی ایران وجود دارد. پس از کشف محوطه در سال 1310 خورشیدی توسط فرانسوی ها، بسیاری از آثار تاریخی منطقه به فرانسه و موزه لوور پاریس منتقل شد! پس از آن رومن گیرشمن و آندره گدار مسئولیت کاوش های باستان شناسی در محوطه سیلک را بر عهد گرفتند.

کاوش های باستان شناسی در تپه سیلک

مجموعا دو دوره کاوش باستان شناسی در این محوطه انجام شد که در ادامه به معرفی هر کدام خواهیم پرداخت.

1- کاوش های اولیه تپه سیلک

این سری از کاوش‌ها توسط هیات باستان شناسی فرانسوی به سرپرستی رومن گیرشمن انجام شد. کاوش‌ها در سال‌های 1933، 1934 و 1937 میلادی بر روی هر دو پته شمالی و جنوبی و گورستان‌های آن انجام دادند. یک سال بعد یعنی در سال 1938 میلادی دو کتاب کامل توسط انتشارات میراث فرهنگی ایران به زبان فرانسوی منتشر شد!!

2- کاوش های جدید تپه سیلک

دور دوم کاوش‌ها بر روی محوطه باستانی تپه سیلک از سال 1380 و پس از پایان کار گروه فرانسوی آغاز شد. این بار گروه ایرانی به ریاست دکتر صادق ملک شهمیرزادی از سوی سازمان میراث فرهنگی ایران در آن زمان مسئول رسیدگی به کاوش‌های تپه سیلک شد. این کاوش ها که تا سال 1385 نیز ادامه داشت در 5 دوره برگزار شد که تمام نتایج تحقیقات آن در کتاب‌های مختلف چاپ شده است. زیگورات سیلک، سفالگران سیلک، نقره کاران سیلک و شکارچیان سیلک نام 5 کتابی است که نتایج کاوش‌های باستان شناسی سیلک در آن چاپ شده‌اند. مهمترین کشف این دوره نیایشگاه سیلک بود که به زبان اکدی آن را زیگورات می‌نامیدند.

زیگورات چیست ؟

زیگورات معبد عظیمی است که دارای طبقات مختلفی می باشد. ابعاد هر طبقه نسبت به طبقه زیرین خود کوچک‌تر است. این کلمه در زبان اکدی Ziqquratu نامیده می‌شد که به معنای معبد مطبق می‌باشد. کامل‌ترین زیگورات جهان در چغازنبیل قرار دارد.

بخش های مختلف تپه سیلک

سیلک به دو قسمت شمالی و جنوبی و دو گورستان الف و ب تقسیم می‌شود که در ادامه آنها را شما ایرانگردان عزیز معرفی می‌کنیم. به طور کلی شش دوره باستان شناسی طی کاوش‌های مختلف در سیلک کشف شده است که در قسمت های مختلف آن قرار دارند.

تپه شمالی سیلک

طی کاوش‌های باستان شناسی تپه شمالی 320*110 متر و ارتفاع 6 متر در دو طبقه اصلی است که به نام تپه سیلک یک (سیلک I) و تپه دو (سیلک II) معروف هستند. آثار باستانی این تپه در عمق 8 تا 80/11 متری قرار دارند و قدمت آنها به اواخر هزاره ششم یا هفت قبل از میلاد بر می‌گردد.

دوره اول | تپه شمالی سیلک

همان‌طور که قبلتر گفته شد، تپه شمالی قدیمی‌ترین بخش محوطه باستانی سیلک است که قدمت آن به 7500 سال قبل (هزاره 6 و 7 ق.م.) بر می‌گردد. مردم این ناحیه خانه‌‌های خود را با نی و شاخه می‌پوشاندند تا از سرما و گرما در امان بمانند سپس روی آن را گِل می‌گرفتند. درون خانه دیوارها به دو صورت بودند: یا دیوارها چینه ای بودند و یا با خشت پوشانده می‌شدند. مهمترین نکته درباره مردم ساکن در تپه شمالی این است که آنها مهارت پخت سفال را می‌دانستند و تمام ظروف سفالی خود را می‌پختند. در سیلک I پنج دوره و 25 لایه وجود دارد که در آن انواع سفال‌های سخت کِرِم رنگ تا قرمز و مشکی یافت شده است.

دوره دوم | تپه شمالی سیلک

قدمت دوره دوم به هزاره 5 قبل از میلاد برمی‌گردد. در این دوره مهم‌ترین تحولی که در زندگی مردم اتفاق افتاده است استفاده از دیواره‌های دست ساز با چینه و خشت می‌باشد که روی آن را با گِل اُخری می‌پوشاندند. در همین تپه و دوره دوم آن کم‌کم علاوه بر پخت سفال مردم از نقوش هندسی، گیاهی و حیوانی برای تزئین ظروف و یا نقاشی استفاده می‌کردند. در تپه شمالی وسایل شکار، کشاورزی، دامداری و استخراج سنگ مس پیدا شد که نشان می‌دهد مردم این دوره متمدن بودند.

دوره سوم | تپه شمالی سیلک

در دوره سوم یعنی اواخر هزاره پنجم قبل از میلاد مردم سیلک که دیگر توانسته بودند به ابزارهای کشاورزی و دامداری دست یابند. از درون خانه های گودالی خود بیرون آمدند و کم‌کم منازل‌شان را روی سطح زمین می‌ساختند. تفاوت خانه‌های دوره دوم و سوم در مصالح و نوع ساخت آنها می‌باشد. در دوره جدید مردم از خشت‌های مستطیلی استفاده کردند، خانه ها دارای چند اتاق و راهرو بود و ساختارهای اجتماعی پیچیده تر از گذشته شد. احتمال می‌رود از همین زمان بعضی از ساکنان سیلک به تپه جنوبی مهاجرت کردند.
در دوره سوم ما شاهد آن هستیم که مردم توانسته بودند از چرخ سفالگری، کوره های پخت سفال، تزئین پیچیده تر اشیا و نقوش انسانی استفاده کنند؛ همچنین بعد از مهارت استخراج مس در دوره اول، در دوره سوم توانستند نقره استخراج کنند و از آن در ساخت جواهرات استفاده شد. نوع سفال دوره سوم که به سفال نخودی معروف است، در مدیترانه و تمدن سند مشابه آنها کشف شده است.

دوره چهارم | تپه شمالی سیلک

دوره چهارم تپه سیلک مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد می شود. دوره چهارم مهم است چون مردم به مهارت نگارش دست یافتند و کم‌کم زندگی شهر نشینی در فلات مرکزی آغاز شد. در این دوره از نگارش برای داد و ستد استفاده می‌شد و مهرهای استوانه‌ای یا سیلندری منقوش برای کالاهای تجاری می‌ساختند.

تپه جنوبی سیلک

همان‌طور که قبلتر گفته شد تپه جنوبی بزرگتر از تپه شمالی سیلک است. تپه جنوبی حدود 190*260 متر با 25 متر ارتفاع می‌باشد که از دو طبقه اصلی تشکیل شده است. تمدن دو طبقه جنوبی به ترتیب سیلک سه (III) و سیلک چهار (IV) شناخته می‌شوند. طبق کاوش‌های انجام شده آثار مربوط دوران مس سنگی جدید یعنی حدود 3700 تا 3400 سال قبل از میلاد در سیلک جنوبی، تپه قبرستان قزوین، محوطه اریسمان اصفهان و تپه قلی درویش قم وجود دارد.

دوره پنجم | تپه جنوبی سیلک

دوره پنجم در واقع همزمان با ورود مهاجران آریایی به سیلک است که زمان آن را حدود 3200 سال قبل تخمین زده‌اند. با ورود مهاجران به سیلک شاهد آن هستیم که فرهنگ جدید بر شیوه زندگی مردم بومی تاثیر گذاشت. همچنین نوع معماری، شیوه تدفین و ابزار زندگی مردم تغییرات جدی کرد. گورستان الف سیلک مربوط به این دوره تمدن پنجم سیلک یعنی هزاره دوم قبل از میلاد می‌باشد.

دوره ششم | تپه جنوبی سیلک

در دوره ششم شاهد آن هستیم که مردم به تپه جنوبی آمدند. از آثار دوره ششم در تپه جنوبی می‌توانیم به گورستان ب سیلک، تدفین به شیوه خاکسپاری، پخت آجر، ظروف لوله دار و تزئینات کامل‌تر از دوره های قبل اشاره کنیم. این دوره نیز به هزاره دوم قبل از میلاد برمی‌گردد. آثار کشف شده در گورستان سیلک شباهت فراوانی به تپه گیان نهاوند همدان، تپه حسنلو ارومیه و تپه خوروین ساوجبلاغ دارد.

گورهای تپه سیلک

به طور کلی دو نوع شیوه تدفین در سیلک کشف شده است. بعضی به شکل اولیه در تمدن‌های ایران مردگان خود را در منزل‌شان و کنار کوره دفن می‌کردند. در این شیوه بدن مُرده با گِل اُخرا می‌پوشاندند و با لوازم مربوط به شخص در منزل دفن می‌کردند. مهمترین نکته در این شیوه تدفین حالت جنینی یا چمپاتمه بدن بود که مرده را داخل خمره قرار می‌دادند. تدفین به صورت جنینی نشان دهنده اعتقاد مردم سیلک به زندگی پس از مرگ بود.
شیوه دوم در واقع روش تدفین بیرون از منزل بود که نتیجه آن گورستان‌های تپه سیلک هستند. معمولا گورها دو طبقه بودند. یک طبقه آن مربوط به اشراف و خدمه آن بودند و طبقه دوم به دهقانان و مردم عادی اختصاص داشت. این تفاوت در شیوه تدفین به فرهنگ تفاوت دو قوم بومی سیلک و قوم مهاجر آریایی به منطقه بر می‌گردد. مردم مهاجر آریایی به سیلک بیشتر در گورستان دفن می‌شدند اما مردم بومی تا مدتی از شیوه تدفین در منزل استفاده می‌کردند. آرامگاه کوروش نمونه شبیه به گورهای تپه سیلک و نوع تزئینات می‌باشد.

آثار باستانی کشف شده از تپه سیلک

در ابتدا باید به شما عزیزان عرض کنیم که بیشتر اشیا کشف شده از سیلک در موزه ملی ایران، موزه باغ فین کاشان و موزه لوور فرانسه قرار دارند. بیشتر آثار باستانی کشف شده در تپه سیلک شامل اسکلت انسانی، ظروف باستانی، سفال، سفال قرمز، دوک های ریسندگی، کوره ذوب فلزات، کوره مرکب برای آشپزی و مصارف صنعتی، بقایای خانه‌های گِلی هستند؛ همچنین بقایای احشامی مانند گوسفند و گاو، ابزار کار با مس، زیورآلات، مجسمه های سنگی، استفاده از اکسید آهن در نقاشی، سند کتبی داد و ستد، اشیا لباس های مردانه، ابزار جنگی و سایر موارد کشف شده‌اند.

سفال سیلک چیست؟

در حد فاصل هزاره چهارم تا سوم قبل از میلاد نوع زندگی مردم با کشف انواع سفال تغییرات فراوانی کرد. از نظر زمانی آخرین باستان شناسان اگر بخواهند مرحله توسعه فرهنگی جوامع پیش از تاریخ و دوران تاریخی بررسی کنند به سفال استناد می‌کنند. سفال های قبرستان سیلک و سگزآباد در قزوین را در ادبیات باستان شناسی به عنوان سفال سیلک می‌شناسیم. در واقع بعد از پایان این دوره زمانی بود که دوره کتابت یا نگارش (خط ایلامی) آغار می‌شود.

انواع سفال های کشف شده در تپه سیلک

• سفال زرد یا کرم در لایه اول که بیشتر با کاه و علف مخلوط می‌شد.
• سفال قرمز تا آجری با نقوش سیاه و خاکستری در لایه دوم وجود داشتند.
• سفال سیاه و خاکستری در لایه سوم که ساده و بدون نقش بودند.
• سفال قرمز روشن که ضخیم، نامنظم و سست بود یعنی پخته نمی‌شدند.

شهر سوخته و تپه سیلک

شهر سوخته (Shahr-e Sukhteh) مهمترین مرکز استقرار انسانی در هزاره سوم و دوم قبل از میلاد می‌باشد. در این شهر فوق متمدن ساکنان از سیستم های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کاملا نو و مدرن استفاده می‌کردند. در شهر سوخته آثار مهم باستانی از جمله کوچه بندی خیابان‌ها، تقسیم بندی فضای خانه‌ها، کف سازی خیابان‌ها، اجاق، سقف سازی مدرن انجام می شد. در این دوره زیورآلات، مهره ها، گردنبند، مفتول‌های طلا، ظرف سفالی با نقش مشهور به نخستین پویانمایی تاریخ، پارچه و حصیر پیدا شد؛ اما همین شهر پیشرفته در سال 1800 میلادی به یکباره متروکه شد و هنوز دلیل آن مشخص نیست. برای دیدن تمدن شهر سوخته کافیست به استان سیستان و بلوچستان و شهر زابل حرکت کنید. 120 کیلومتر مانده به شهر در کنار جاده زابل- زاهدان این شهر زیبا قرار دارد.

امکانات رفاهی اطراف تپه سیلک

تپه سیلک بر خلاف سایت های باستان شناسی ایران در درون شهر کاشان قرار دارد بنابراین از نظر تسهیلات رفاهی و عمومی دچار مشکل نخواهید شد. این محوطه دارای پارکینگ اختصاصی است که البته در عید نوروز معمولا ظرفیت آن به سرعت تکمیل می‌شود. چند رستوران نیز در اطراف تپه سیلک وجود دارند که می‌توانید وعده غذایی مورد علاقه‌تان را نوش جان کنید.

آدرس دقیق تپه سیلک

استان اصفهان، کاشان، منطقه فین کاشان، تقاطع خیابان امیر المومنین و امیر کبیر، کوچه دهم ذوالفقار

ساعت بازدید از تپه سیلک

از ساعت 9:00 صبح تا 18:00 بعد از ظهر

هزینه ورودی تپه سیلک

قیمت بلیط جهت بازدید از تپه سیلک حدود 2500 تومان برای اتباع ایرانی می‌باشد.
تور ایران
سخن فاینداتور
همه ما می‌دانیم که برای معرفی تمدن سیلک باید ساعت ها صحبت کرد اما از قدیم گفته‌اند که شنیدن کی بُوَد مانند دیدن. پیشنهاد می‌کنیم با خرید تور کاشان و سفر به این شهر زیبا خودتان از تپه سیلک دیدن کنید و تجریباتتان را با ما در میان بگذارید.