ایلام

نام های تاریخی ایلام

تمام دانش ما از ایلام به منابع باقی مانده از سومری‌ها، اکدی‌ها، آشوری‌ها و بابلی‌ها بر می گردد. عیلام در فارسی باستان "اووجه یا هووجه" نام داشت و در واقع این نام متعلق به یک تمدن بزرگ و مهم در جنوب غربی ایران است. عیلام یا ایلام در دوره‌های مختلف اسامی گوناگونی داشت به طور مثال، اکدی ها آن را اِلامتو و سومریان به آن نیم می گفتند.

تاریخ ایلام

استان ایلام جزو مهمترین تکه های پازل تاریخی ایران است. تمدن عیلام (ایلام) که از باشکوه‌ترین و قدیمی‌ترین تمدن‌های ایران است شامل شهرهای تاریخی انشان، شوش و آوان بود. اهمیت این استان و تاریخ غنی ایلام ما را وادار می‌کند تا به معرفی دوره‌های مختلف تاریخی این استان زیبا بپردازیم.

قدیمی ترین شواهد حضور انسان در ایلام

قدیمی‌ترین شواهد حضور انسان در محدوده کنونی استان ایلام مربوط به ابزارها و لوازم دوران پارینه سنگی هستند که از محدوده مهران و هلیلان به دست آمده است. نخستین استقرارهای بشری در منطقه از دوران نوسنگی اولیه در شهرهای مهران، دهلران و هلیلان یافت شد.

دهلران و آغاز یکجانشینی در ایران

باستان شناسان با پیدا کردن شواهد مختلف مربوط به حدود ۱۲ هزار سال پیش در تپه‌ی علی کش و چغا سفید شهر دهلران ایلام، معتقدند این منطقه در استقرار دائمی بشر، آغاز یکجانشینی و اهلی کردن حیوانات پیشگام بوده است.

ایلام در دوره مس سنگی

در دوران موسوم به مس سنگی حدود 4 هزار تا 3500 سال پیش از میلاد، در مناطق مختلف استان ایلام به ویژه در شهر دهلران آثار بسیار جالبی کشف شد که نشان می‌داد مردم این سرزمین دارای سطح زندگی پیچیده و طبقاتی بودند، کارها تخصصی و مردم در استانه‌ی ورود به دوران طلایی مفرغ در ایران بودند.

ایلام در عصر مفرغ

عصر مفرغ یعنی حدود 3000 سال تا 1400 پیش از میلاد، در تمامی مراکز تمدن فلات ایران یکی از شکوفاترین دوران‌های زندگی انسان های اولیه بود. در عصر مفرغ شواهدی از شهرنشینی، نخستین مدارک از کتابت یا آغاز دوران نگارش، یافت می شود. از مهمترین سایت های به جا مانده از عصر مفرغ و تشکیل تمدن ایلام می‌توانیم به تپه موسیان، تپه غران، تپه فخر آباد دهلران اشاره کنیم. ایلام در عصر آهن
عصر آهن یکی از پر ابهام‌ترین دوران های باستان شناسی در تمدن ایران است. تاریخ دقیق
شروع این عصر در تمدن ایران مشخص نیست اما برخی معتقدند عصر آهن از حدود 1000 سال تا 600 سال پیش از میلاد در فلات ایران شکل گرفت و ایلام یکی از مهمترین کانون‌های تمرکز آثار عصر آهن در ایران بود؛ به طور مثال گورستان های موجود در ایلام نمونه خوبی از آثار عصر آهن هستند.

حضور آشوری ها در استان ایلام

شواهدی از حضور آشوری ها در استان ایلام وجود دارد که مربوط به سنگ نوشته ملکشاهی و سنگ نوشته میشخاص هستند که از قرن 7 قبل از میلاد برجای مانده اند.

 ایلام در دوران ماد و هخامنشی

از دوران ماد و هخامنشی در محدوده کنونی استان ایلام آثار کمی وجود دارد اما در دوره‌های بعدی یعنی دوره اشکانی و به ویژه در زمان امپراتوری ساسانیان آثار باستانی بسیاری باقی مانده است که نشان دهنده اهمیت ایلام در زمان این دو امپراطوری می‌باشد.

ایلام در دوران ساسانیان

همان طور که قبل تر گفته شد ایلام در زمان ساسانیان اهمیت فراوانی داشت. سرزمین عیلام یا ایلام را ایالت‌های مهرجانقذق با مرکزیت سیمره (دره شهر امروزی) و ماسبذان تا سیروان تشکیل می‌دادند. از مهمترین آثار باستانی به جای مانده از دوران امپراتوری ساسانی در ایلام می‌توانیم به قلعه سام در هلیلان، شیاخ در دهلران، پشت قلعه و هزار در آبدانان، مجموعه آثار تنگه بهرام چوبین و پل گاومیشا در درّه شهر، آتشکده سیاهگل و طاق شیرین و فرهاد در ایوان اشاره کنیم.

ایلام پس از اسلام

پس از تسلط اعراب سرزمین ایلام را جبال یا کوهستان می‌خواندند. در این دوران بسیاری از شهرهای تاریخی ایلام همچنان به حیات خود ادامه دادند. شهر سیمره (دره شهر) تا نیمه اول قرن چهارم هجری به حیات خود ادامه داد، احتمال می‌رود پس از وقوع زلزله در سال ۳۳۴ هجری قمری این شهر تاریخی برای همیشه نابود شد.

ایلام در دوران قاجار

رونق ایلام در دوران قاجاریه به زمان ورود حسینقلی خان ابوقداره به منطقه پشتکوه بر می گردد. او و پسرش به عنوان والی دره شهر تلاش فراوانی برای رونق این منطقه انجام دادند. به طور کلی استان ایلام تا سال ۱۳۱۵ هجری شمسی به نام پشت کوه معروف بود که همواره توسط والیان حکومتی اداره میشد و تحت حکمرانی ایالت‌های کردستان، کرمانشاهان و سرحد عراق بود. از معروف‌ترین جاذبه توریستی به جا‌مانده از دوران قاجار می‌توانیم به قلعه والی ایلام اشاره کنیم که در مطلب جداگانه به معرفی آن خواهیم پرداخت. 

ایلام در دوران پهلوی تا امروز

در سال ۱۳۱۶ و پس از به قدرت رسیدن رضاخان پهلوی رسما ایلام به عنوان بخشی از استان کرمانشاهان یعنی استان پنجم ایران معرفی شد. خانه میر غلام هاشمی معروف‌ترین جاذبه توریستی از زمان پهلوی در ایلام است. در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی فرمانداری کل، ایلام و پشت کوه را عنوان به مرکز شهر ایلام در قالب یک استان معرفی کرد. در حال حاضر استان ایلام دارای 10 شهرستان است.

موقعیت جغرافیایی استان ایلام

استان ایلام از جنوب با خوزستان و عراق، از شرق به لرستان و قسمتی از خوزستان، از شمال به کرمانشاه و از غرب با کشور عراق همسایه است. این استان یکی از مهمترین شهرهای عبوری زائران کربلا  است که معمولا در ایام اربعین و تاسوعا و عاشورا میزبان زائران می‌باشد.
استان ایلام به دو ناحیه جغرافیایی تقسیم می‌شود. به طور کلی قسمت های عمده استان ایلام کوهستانی هستند و دارای معادن غنی، شکارگاه های حفاظت شده، پوشش گیاهی مناسب و جنگل های انبوه هستند.
به زبان ساده ایلام در شمال و شرق همجوار رشته کوه زاگرس است بنابراین بیشتر قسمت‌های شمالی آن کوهستانی است. از غرب تا جنوب نیز بیشتر قسمت های استان ایلام به صورت دشت‌های پست و گرم هستند.

اقلیم ایلام

از نظر اقلیم شناسی می‌توانیم ایلام را به دو دسته تقسیم کنیم:
• مناطق کوهستانی استان ایلام دارای هوای سرد با پوشش گیاهی نسبتا متراکم و بارندگی مناسب هستند.
• مناطق میانی و جنوبی دارای آب و هوای معتدل و مناطق غربی دارای تابستان های گرم و زمستان‌های معتدل هستند.

پوشش گیاهی ایلام

جالب است بدانید به خاطر زیبایی‌های ایلام و طبیعت فوق العاده‌ی آن لقب "عروس زاگرس" یا "سرزمین رنگ ها" را به او داده اند. پوشش گیاهی استان ایلام نیمه متراکم و بیشتر شامل گونه‌های بلوط، بنه یا پسته کوهی، انجیر کوهی، گیلاس وحشی یا بلالوک، ارجن، زالزالک و کیکم است.

اسامی شهرستان های ایلام

استان ایلام دارای ۱۰ شهرستان به نام‌های آبدانان، ایلام، ایوان، بدره، چرداول، دره شهر، سیروان، دهلران، ملکشاهی و مهران است.
سوغاتی‌های محلی استان ایلام
سوغاتی‌های ایلام از خوردنی‌های خوشمزه شروع می شود و تا صنایع دستی غنی آن ادامه می‌یابد. مهمترین سوغات‌های خوردنی محلی در استان ایلام عبارتند از:

سوغاتی های خوشمزه ایلام

روغن حیوانی و کره محلی، عسل کوهی و ناب مناطق سورگه و شلم، کنجد و گردو، ترخینه، سقز محلی که همان شیوه درخت بنه است، شیرینی بژی برساق، شیرینی کله کنجی، شیرینی کهک، حلوای بگل که ترکیبی از کشک و خرما ست.

صنایع دستی استان ایلام

گلیم نقش برجسته که مهمترین و اصیل ترین صنایع دستی استان ایلام است. انواع فرش کرکی، ابریشمی، جاجیم، نمد، گیوه بافی، قطره بافی، چیت بافی، صنایع چوبی، احرامی بافی، بافت سیاه چادر از مهمترین صنایع دستی ایلام هستند.

مکان های عرضه مستقیم صنایع دستی استان ایلام

• نمایشگاه دائمی صنایع دستی در شه ایلام، بلوار مدرس، جنب ساختمان صنایع دستی استان
• بازارچه دائمی صنایع دستی ایوان، خیابان امام خمینی، جنب شهرداری ایوان
• فروشگاه شماره ۳ صنایع دستی در ایلام، خیابان پاسداران، جنب کاخ والی
• فروشگاه دائمی شهدای ایلام

موسیقی و سازهای محلی ایلام

در موسیقی ایلام از سازهای دوزله، جفتان، سورنا، ضرب، دهل، شمشال، نی، کمانچه استفاده می‌شود که در ۳ آیین عروسی جنگ و عزا کاربرد دارد. دوزله و جفتان برخلاف همه سازهای ایرانی که تک صدا هستند به صورت دو صدایی هستند و قابلیت همراهی با سازهای چند صدایی را دارند. موسیقی آیین های سوگواری نوع دیگر آهنگ در استان ایلام است که با سرنا و دولت اجرا می شود.
محلیان (به نام چمر) گردهم جمع می‌شوند و همراه با نواهای ساز و دهل رقص را اجرا می کند. این نوع موسیقی مخصوص عزاداری ایلامی ها در ایام عاشورا است.

رقص چوپی ایلام

چوپی، موسیقیِ رقص ایلام است و به صورت انفرادی یا دسته جمعی اجرا می شود. این موسیقی در گذشته علاوه بر کاربرد هنری برای آمادگی رزم و آمادگی جسمانی استفاده می‌شد.
فتا، پاشا، لرزانه، سوار سوار، قلاوی، سه حار، گریانه از مهمترین نواها و ریتم های رقص چوپی به شمار می روند که در مناطق کرد و لرنشین ایلام استفاده می شود. هوره نیز از آوازها و نیایش‌های اساطیری ایران است که از هزاره قبل از میلاد مسیح تا به امروز رواج دارد.

زبان مردم ایلام

استان ایلام ترکیبی از اقوام کُرد، لُر، لک، عرب می باشد اما اکثریت مردم ایلام کرد هستند. در سال 1384 برای نمایش تنوع نژاد اقوام ایلام، موزه مردم شناسی شهر در قلعه والی که متعلق به دوره قاجار است، راه اندازی شد.

مهمترین جاذبه های گردشگری استان ایلام

استان ایلام دارای جاذبه های گردشگری متنوعی است. از جاذبه های تاریخی تا مکان های عالی برای تور طبیعت گردی در استان ایلام وجود دارند و به همین علت است که ایلام را عروس زاگرس می دانند.
کبیر کوه، شهرستان آبدانان، قلعه والی، دشت رازیانه، دریاچه دوقلوی سیاه گاو، سنگ نوشته آشوری گل گل ایلام، گورستان چنار، طاق شیرین و فرهاد، چشمه قیر دهلران تنها گوشه ای از دیدنی های ایلام هستند.
  سخن فاینداتور
ایلام یکی از بی نظیرترین استان های ایران است که سفر به آن شما را با اصیل ترین فرهنگ ها و زیباترین طبیعت ایران آشنا می کند. به شما پیشنهاد می کنیم این بار به جای سفر به شمال کشور کمی ریسک کنید و به استان ایلام بروید. مردم میهمان نواز ایلام با آغوش منتظر شما هستند.
آیا شما هم با شهرهای استان ایلام آشنا هستید و یا خاطره و مطلب جالبی درباره مردم ایلام و فرهنگشان می دانید؟
لطفا نظراتتان را با ما در میان بگذارید.